WEJHEROWSKIE POWĄZKI

Są w Wejherowie dwa miejsca pochówku zmarłych: stary cmentarz, położony w centrum miasta, na którym zmarłych już od wielu lat nie chowa się i powstały w pod koniec lat 50. Cmentarz Śmiechowski, ciągle poszerzany i przyjmujący tych, którzy odeszli do innego świata. Dziś warto przypomnieć historię Starego Cmentarza, dla wielu zapomnianą. Red. Regina Osowicka, która tak niedawno odeszła od nas, pracowała właśnie nad jego historią...

Historia starego cmentarza przy ul. 3 Maja, nazywanego „Wejherowskimi Powązkami”, sięga początków XIX w. W 1822 roku wdowa Caroline Rogocka odstąpiła parcelę (210 x 100 stóp) położoną przy kalwaryjskiej kaplicy Pałac Heroda na cmentarz rzymskokatolicki. Wartość działki oszacowano na 30 talarów. Pierwszy pochówek odbył się prawdopodobnie w 1823 roku. W 1831 r. dalsze trzy morgi ziemi przekazał stolarz Johann Borrasch. W 1877 roku dokupiono kolejną działkę, a w późniejszych latach następne. Po 1880 r. wybudowano studnię. W zachodniej części cmentarza wydzielona została kwatera dla dzieci i noworodków.

Najstarszy zachowany statut i regulamin cmentarza pochodzi z 1881 roku. Czas zachowania grobu wynosił 25 lat, za dziedziczny grób na wieczne czasy opłata wynosiła 300 marek. Trasa konduktów wiodła ulicami Sobieskiego (Lauenbugerstrasse) i 3 Maja (Schönwalderstrasse). W 1899 r. przy głównym wejściu na cmentarz ustawiono żelazną bramę i dwie furtki, zamykane na cynowe klucze.

W okresie międzywojennym na cmentarzu stanęła murowana kostnica. Nie była jednak użytkowana. Służyła jako kanciapa, w której grabarze przechowywali sprzęt i narzędzia. Kaplica - kostnica znajdowała się obok szpitala przy ul. św. Jacka. Ówczesny proboszcz parafii farnej, ks. Edmund Roszczynialski, czynił starania o dalszą rozbudowę cmentarza, proponując wykorzystanie Pałacu Heroda na kaplicę cmentarną. Rada Miejska w 1939 r. wyraziła zgodę na poszerzenie cmentarza w kierunku południowym. Wybuch wojny przerwał rozpoczęte już prace. Po zakończeniu wojny cmentarz był całkowicie zapełniony, lecz z braku wolnych terenów poszerzono go nieznacznie.

Stary cmentarz parafialny jest bezcennym zabytkiem. Tu są wielkie grobowce w cieniu brzóz, figury i majestatyczne pomniki, aniołki strzegące mogił, kraty ogradzające groby. Szczególną uwagę zwracają: Pieta na grobie aptekarza Franciszka Nikleniewicza oraz figura Pana Jezusa (rzeźbę wykonał Ignacy Zelek) na grobowcu rodziców ks. kan. Józefa Rotty, wejherowianina, byłego proboszcza w Strzepczu i Gdyni Leszczynkach.

Godne uwagi są także wersy nagrobkowe: łacińskie i polskie sentencje, cytaty z Pisma Świętego, klasyków literatury oraz ludowe rymowanki, np. „Bóg nam ciebie na krótko dał, / bo sam w niebie aniołka chciał”, „Choć nie ma już ciebie przy naszym stole,/ wciąż jesteś z nami, kochany sokole”, „Co mnie spotkało, to was nie minie,/ ja jestem w domu, a wy w gościnie”.

Na starym cmentarzu spoczywa wielu ludzi zasłużonych dla naszego miasta, wśród nich: Karol Biliński - major WP, naczelnik Sądu Grodzkiego, burmistrz Wejherowa, który zginął w Piaśnicy; Alfons Chmielewski - sędzia, wybitny działacz narodowy, oświatowy i spółdzielczy, pierwszy burmistrz Wejherowa po odzyskaniu niepodległości; Walenty Dąbrowski - ks. prałat, dziekan wejherowski; Augustyn Dybowski - burmistrz Wejherowa, dyrektor Banku Dyskontowego; Jan Kaleta - bosman na szkolnym żaglowcu „Lwów”, wychowawca pierwszego pokolenia polskich marynarzy; Anastazy Karabasz - nauczyciel łaciny i greki w wejherowskim gimnazjum; Edward Łakomy - major WP, wójt gminy Wejherowo-Wieś, zamordowany w Piaśnicy, Teofil Naczk - tercjan gimnazjum wejherowskiego, zamordowany w Piaśnicy; Wacław Osiński - ksiądz, prezes IV Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech; Franciszek Panek - dr med., społecznik znawca Kaszub; Edmund Roszczynialski - ks. prałat, dziekan wejherowski, zamordowany przez hitlerowców w listopadzie 1939 r. w Cewicach k. Lęborka; Teofil Scheiba - właściciel tartaku parowego i przedsiębiorca budowlany, więzień Sachsenhausen; Wilhelm Urbanicki - dyrektor gimnazjum w latach 1923 – 1933.

Pochowani są tu również powstańcy z 1863 roku, więźniowie Stutthofu, uczestnicy „Marszu śmierci”, byłe więźniarki Ravensbrück i działacze polonijni. W osobnej kwaterze spoczywają żołnierze I. Morskiego Pułku Strzelców polegli we wrześniu 1939 roku. Na Cmentarzu Starym znajduje się również kwatera ss. Miłosierdzia św. Wincentego á Paulo.

Wg R. Osowicka – „Wejherowskie Powązki”